Πόσο σοβαρές είναι;

Τα τελευταία χρόνια δίνεται μεγάλη σημασία στις κακώσεις της κεφαλής που προκύπτουν κατά τη διάρκεια των αθλητικών δραστηριοτήτων. Και ενώ οι αθλητές ρωτούν για τις πιο κοινές αθλητικές κακώσεις που αφορούν το γόνατο, την ποδοκνημική (αστράγαλο) και την σπονδυλική στήλη, εμείς οι ορθοπεδικοί ανησυχούμε για τις πιο σπάνιες αλλά πιο σοβαρές κακώσεις της κεφαλής και του εγκεφάλου (κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις). Η ανησυχία μας στηρίζεται στη συνεχή αύξηση του αριθμού των επεισοδίων κρανιο-εγκεφαλικών κακώσεων αλλά και στις μόνιμες νευρολογικές διαταραχές που αυτές μπορεί να προκαλέσουν.

Η αύξηση του αριθμού των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων οφείλεται (α) στον αυξανόμενο αριθμό των νέων ανθρώπων που αθλούνται, (β) στην αύξηση της ταχύτητας και της δύναμης κατά την εκτέλεση των αθλητικών δραστηριοτήτων, (γ) στην έλλειψη προληπτικών μέτρων και χρήσης κατάλληλου εξοπλισμού κατά την άθληση αλλά και (δ) στην άγνοια διάγνωσης και αντιμετώπισης τέτοιων κακώσεων από τα ιατρικά επιτελεία των ομάδων και των γυμναστών και προπονητών των αθλητών. Επιδημιολογικά δεδομένα που αντλούμε κυρίως από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι το 20% των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων οφείλονται σε αθλητικές κακώσεις. Περίπου 300.000 κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις ανά έτος συμβαίνουν στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων.

Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις σχετίζονται με (α) το είδος του αθλήματος, (β) το φύλο του αθλητή και (γ) την ηλικία του αθλουμένου. Τα ομαδικά αθλήματα που οι αθλητές έχουν επαφή με τον αντίπαλο κρατούν τα σκήπτρα. Έτσι, το αμερικάνικο ποδόσφαιρο και το χόκεϋ στον πάγο βρίσκονται στις πρώτες θέσεις. Στην Ελλάδα, το ποδόσφαιρο και η καλαθοσφαίριση φιγουράρουν στην κορυφή της αντίστοιχης λίστας. Άλλα ομαδικά αθλήματα που συχνά οδηγούν σε κρανιο-εγκεφαλική κάκωση είναι το χόκεϋ επί χόρτου και το βόλεϊ. Από τα ατομικά αθλήματα ξεχωρίζει βέβαια η πυγμαχία και ακολουθούν, η ελεύθερη πάλη, οι καταδύσεις, η ενόργανη γυμναστική και το σκι βουνού και θαλάσσης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια τα μηχανικά αθλήματα όπως η ποδηλασία και οι αγώνες μοτοσυκλέτας στα οποία όμως προκαλούνται πιο βίαιες και απειλητικές για τη ζωή κακώσεις.

Οι νεότεροι αθλητές κινδυνεύουν περισσότερο να πάθουν μόνιμη εγκεφαλική βλάβη μετά από μια κρανιακή κάκωση. Σε διεθνείς μελέτες, η πιθανότητα εγκεφαλικής διάσεισης σε σχολικό ποδόσφαιρο είναι 1/2000 ενώ σε κολεγιακό και πανεπιστημιακό ποδόσφαιρο είναι 1/3000. Φαίνεται ότι ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος στις νεώτερες ηλικίες είναι πιο ευαίσθητος και οι βλάβες του προκαλούν μονιμότερες νευρολογικές διαταραχές.

Επίσης, υπάρχουν διαφορές και ως προς το φύλο του αθλητή. Στα σχολικά πρωταθλήματα, τα κορίτσια παθαίνουν περισσότερες και βαρύτερες κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις από ότι τα αγόρια και μάλιστα για το ίδιο άθλημα. Στο ποδόσφαιρο η συχνότητα τραυματισμού στα κορίτσια είναι 1,14 επεισόδια διάσεισης για κάθε 100 αθλητές ενώ στα αγόρια 0,92 επεισόδια διάσεισης για κάθε 100 αθλητές. Αντίστοιχα στο μπάσκετ είναι 1,04 επεισόδια διάσεισης ανά 100 αθλητές στα κορίτσια και 0,75 επεισόδια ανά 100 αθλητές στα αγόρια. Όσο όμως αυξάνεται η ηλικία αλλά και το επίπεδο ανταγωνιστικότητας φαίνεται ότι δεν υπάρχει πλέον διαφορά στη συχνότητα των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων στα δύο φύλα.

Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις κατά τις αθλητικές δραστηριότητας ταξινομούνται σε οξείες και χρόνιες. Οι οξείες κακώσεις διακρίνονται στην εγκεφαλική διάσειση και στο σύνδρομο δεύτερη πλήξη του εγκεφάλου. Η εγκεφαλική διάσειση χαρακτηρίζεται από άμεση αλλά παροδική νευρολογική διαταραχή της εγκεφαλικής λειτουργίας που περιλαμβάνει αλλαγές στο επίπεδο συνείδησης με πιθανές συνοδές διαταραχές της όρασης και της ισορροπίας. Πρόκειται δηλαδή για τραυματισμό του εγκεφάλου που προκαλεί αλλαγές στο νοητικό επίπεδο και μπορεί να οδηγήσει και σε απώλεια συνείδησης. Ο ιατρός του αγώνα ή της ομάδας πρέπει να αναγνωρίσει την κρανιο-εγκεφαλική κάκωση, να εκτιμήσει άμεσα την βαρύτητά της και να αποφασίσει αν ο αθλητής είναι ικανός να συνεχίσει τον αγώνα ή να αποσυρθεί.

Με την εγκεφαλική διάσειση αναπτύσσονται συμπτώματα αμέσως μετά την κάκωση αλλά και συμπτώματα που ακολουθούν τον αθλητή για αρκετό διάστημα (ημερών έως και μηνών). Ο αθλητής επιτρέπεται να επιστρέψει στο άθλημα μόνο στην περίπτωση που δεν εμφανίζει κανένα νευρολογικό σύμπτωμα ή διαταραχή. Αν επιστρέψει νωρίτερα και τραυματιστεί για δεύτερη φορά, τότε κινδυνεύει να εμφανίσει το σύνδρομο δεύτερης πλήξης του εγκεφάλου. Όταν ο εγκεφαλικός ιστός δεν έχει ανανήψει πλήρως από την πρώτη κάκωση τότε χάνει την αυτορρύθμισή του δηλαδή την ικανότητα επιδιόρθωσης και επούλωσης των βλαβών του, προκαλούνται ηλεκτρολυτικές διαταραχές κυρίως της κυκλοφορίας του καλίου και του ασβεστίου στις μεμβράνες των νευρικών κυττάρων με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία εγκεφαλικού οιδήματος και αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης. Η κατάσταση αυτή θεωρείται άκρως επείγουσα για τη ζωή του αθλητή. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει ο αθλητής να υποστηριχθεί από ειδική ομάδα ανάνηψης και να μεταφερθεί το συντομότερο δυνατό σε μονάδα εντατικής θεραπείας.

Οι χρόνιες εγκεφαλικές βλάβες προκύπτουν (α)είτε μετά από έναν βίαιο τραυματισμό (β) είτε από πολλαπλούς επαναλαμβανόμενους μικροτραυματισμούς. Βίαιοι τραυματισμοί συμβαίνουν σε μηχανικά κυρίως αθλήματα όπως αγώνες με μηχανές αλλά και σε πτώσεις από ύψος όπως στις καταδύσεις. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να αναπτυχθούν αιματώματα μέσα στην κρανιακή κοιλότητα ή μέσα στο παρέγχυμα του εγκεφάλου που μπορεί να χρειαστούν άμεση χειρουργική επέμβαση. Η βλάβες όμως στους ιστούς του εγκεφάλου είτε λόγω της πλήξης είτε λόγω της ισχαιμίας τους μπορεί να οδηγήσουν σε μόνιμα νευρολογικά προβλήματα. Πολλαπλοί επαναλαμβανόμενοι μικροτραυματισμοί συμβαίνουν κυρίως σε αθλήματα πυγμαχίας. Η άθροιση αυτών των μικροκακώσεων του νευρικού ιστού οδηγούν τελικά σε μόνιμες βλάβες του εγκεφάλου με την πάροδο του χρόνου. Το πρώιμο σύμπτωμα εγκατάστασης μόνιμης εγκεφαλικής βλάβης είναι η απώλεια μνήμης που σε πρώην αθλητές πυγμαχίας ανέρχεται στο 17-50%. Επίσης, αθλητές αμερικανικού ποδοσφαίρου που έχουν υποστεί δύο ή περισσότερα επεισόδια εγκεφαλικής διάσεισης παρουσιάζουν πτωχότερα αποτελέσματα σε εξετάσεις νοητικής λειτουργίας (πχ ταχύτητα απάντησης, ικανότητα λύσης προβλημάτων, κλπ) σε σύγκριση με αθλητές που έχουν υποστεί μόνο ένα ή κανένα επεισόδιο εγκεφαλικής διάσεισης.

Πρόσφατα έχει συσχετιστεί η εμφάνιση της νόσου Alzheimer σε αθλητές που έχουν υποστεί έστω και μια ήπια κρανιο-εγκεφαλική κάκωση στην αθλητική τους ζωή. Οι αθλητές αυτοί έχουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη στον οργανισμό τους, την απολιποπρωτεϊνη APO και μάλιστα τον υπότυπο E4 αυτής της πρωτεΐνης. Η απολιποπρωτεϊνη APO που κωδικοποιείται στο χρωμόσωμα 19, είναι υπεύθυνη για τον μεταβολισμό των λιποπρωτεϊνών που χρησιμοποιούν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου. Η APO διακρίνεται σε τρείς υπότυπους: Ε2, Ε3 και Ε4 (με αντίστοιχα ποσοστά εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό: 0-37%, 8,5-98% και 0-49%). Φαίνεται λοιπόν ότι η εγκεφαλική διάσειση προκαλεί τέτοιες μεταβολικές διαταραχές των λιποπρωτεϊνών του εγκεφάλου μέσω της δυσλειτουργίας της απολιποπρωτεϊνης APO E4 που αργότερα θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη άνοιας. Ο γονιδιακός έλεγχος αθλητών ίσως είναι απαραίτητος για την ανεύρεση αυτών που διαθέτουν την APO E4. Σε αυτούς τους αθλητές ίσως πρέπει να προτείνεται η μόνιμη διακοπή ενασχόλησής τους με το άθλημα αν υποστούν εγκεφαλική διάσειση.

Αθλήματα στα οποία συνήθως προκαλούνται κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις

Εγκεφαλική διάσειση – τι πρέπει να γνωρίζουμε

Συμπτώματα μετά από διάσειση

Ταξινόμηση και αντιμετώπιση της εγκεφαλικής διάσεισης (Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Νευρολογίας)

Σύνδρομο δεύτερης πλήξης της κεφαλής – τι πρέπει να γνωρίζουμε

Βαριά εγκεφαλική κάκωση – τι πρέπει να γνωρίζουμε

Πρόληψη από μόνιμη εγκεφαλική βλάβη των αθλητών